İletişim Adresi

   
  ORHAN YILDIZ
  itil (Volga) Bulgar Devleti
 


İTİL (VOLGA) BULGAR DEVLETİ

Bulgarların Kökeni


Bir kısım araştırıcılarMısır'dakiler haricinde kurulan ilk Müslüman Türk devletinin Karahanlılar olduğunuileri sürerken bir kısım araştırıcılar da İtil Bulgar Hanlığı'nın ilk MüslümanTürk devleti olduğunu kabul etmektedirler. Bulgarların Türk asıllı oldukları sonyapılan araştırmalarla kesinlik kazanmıştır. Bulgarların Güney-Rusya bozkırlarınaHun dalgalarından biriyle ulaşmış oldukları anlaşılıyor.

Bunlar 481 yılındaBizans İmparatoru Zenon (474-475, 476-491)a Gotlar'a karşı yaptıkları savaşta yardımetmişlerdi. Daha sonra Hun kütleleriyle karışan ilk Bulgar birliğinde On-ogurlarınçoğunlukta oldukları anlaşılıyor. Bu sırada Bulgar ülkesinin merkezi Kafkasya'dakiKuban nehri ve Azak Denizi havalisindeki bozkırlar idi.

Bulgarlar önceleri GöktürkKağanlığı'nın idaresi altında yaşıyorlardı. Ancak 630'da Göktürk Kağanlığı'nınfetret devrine girmesi üzerine Bulgarlar "Büyük Bulgarya" Devleti'nikurdular. Fakat bu devlet uzun ömürlü olmamış, 665'den sonra komşu Hazar Hakanlığıtarafından parçalanmıştı. Bu parçalanmadan sonra Asparuh idaresindeki kalabalıkBulgar kütleleri Tuna'ya doğru yönelmiş ve Balkanlara girerek (668 veya 671), TunaBulgarları Devletini kurmuştur (681). Tuna Bulgarları zamanla Slavlar ile karıştılarve Boris Han'ın 864'te Ortodoksluğu resmen kabulüyle de Hristiyan oldular.

Bulgarlardan bir kısmıise X. yüzyıla kadar eski yerleşme sahalarında Kuban nehri ve Azak denizi havalisindekaldılar. Bulgarların bu ülkesi Bizans ve Rus tarihleri tarafından "KaraBulgarya" olarak adlandırılmıştı. Bunlar da Bulgar tarihinde önemli bir roloynamamış belki de daha sonraki birbiri arkasına gelen Macar, Peçenek ve Kumandalgaları içinde kaybolup gitmişlerdi.

Büyük BulgaryaDevleti'nin parçalanmasından sonra Hazarların tazyikiyle Don nehri boyundaki Otuz-Oğurlarınkuzeye doğru Orta İtil, yani İtil (Volga) ve Kama (Çolman) nehirlerinin birleştiklerisahaya çekildikleri anlaşılıyor. Bu hareketin en geç VII. yüzyıl sonu veya VIII. başlarındaolması muhtemeldir. İtil Bulgarları burada bölgenin yerli halkı Fin-Ogurları ve ötekiTürk topluluklarını da idareleri altına alarak bir devlet kurdular. Ancak İtil BulgarDevleti'nin ilk devirleri hakkında elimizde kesin bilgiler yoktur. Bulgar ülkesinin doğusundaTürk menşeli Başkırt (Başkurtlar), batısında Fin veya Türk olan Burtaslar ileRuslar, güneyinde Hazarlar bulunmaktaydı.

Bulgarların Müslüman Olmaları

Bulgar tüccarlarınınHazar ülkesinde Harezm'de ve Samanî ülkesinde İslam tüccarlarıyla temasları,Harezmlilerin de onların ülkelerine gitmeleri neticesi buralarda İslam dini ve kültürüyayılmaya başlamıştı. Nitekim 900 tarihlerinde Bulgarlar arasında İslam dininikabul edenler çoğunluktaydı. Nihayet Şelkey oğlu Yıltavar (İlteber) Almış'ın İslamdinini benimsemesiyle İtil Bulgarları Müslümanlığı devlet dini olarak kabulediyorlardı.

Almış Han 920tarihlerinde Abbasî Halifesi'ne din alimleri ve mimarlar göndermesi için müracaattabulunmuş, ayrıca ünvan ve ismini Emir Cafer b. Abdullah olarak değiştirmişti. HalifeMuktedir Billah da din adamlarıyla mimarlardan oluşan bir heyet gönderdi. Bu heyet 921yılında yola çıkmış ve 922 Mayısında Bulgar ülkesine ulaşmıştı. O tarihtensonra Bulgar ülkesi Abbasî halifelerine bağlı bir Müslüman Türk yurdu, Bulgarlarise Doğu Avrupa'da Türk İslam kültürünün temsilcisi olmuşlardı.

Bulgar ülkesine gelen AbbasîHalifesinin elçileri arasındaki en renkli kişi bu heyete kâtip sıfatıyla iştirakeden İbn-i Fadlan olmuştur. Onun geride bıraktığı seyahat notlarında Bulgarlardanbaşka Oğuzlar, Başkırtlar, Hazarlar hakkında ilgi çekici bilgiler bulunmaktadır.Sikkelerden anlaşıldığına göre Cafer'den sonra yerine oğlu Mikail geçmiş ve onada Tâlip b. Ahmed, Mümin bin Ahmed ve Mümin bin el-Hasan halef olmuşlardı.

Siyasi Tarih

Bulgarlar, HazarHakanlığı yıkılana kadar (965), bu devlete tabi idi ve Hazar Hakanı'na vergiveriyordu. Bu devletin yıkılmasından sonra Bulgarlar müstakil bir hanlık olmuşlardı.964 ve 985 yıllarında Rusların Kiev Prensliği Bulgar ülkesini istilâ ettiler.985'teki istilâ Bulgar ülkesinin zenginliğine çok az zarar vermişti. Daha sonraBulgarlar ve Ruslar arasında münasebetler gelişti ve bu 1006'da bir ticaret anlaşmasıylaneticelendi.

Fakat XI. yüzyılınikinci yarısından itibaren kuzeydeki kürk ticareti Ruslar ile Bulgarlar arasındadevamlı savaşlara sebep oldu. Bu savaşlar Moğolların ortaya çıkışına XIII. yüzyılınilk yarısına kadar devam etti. Moğollar, Kalka nehri kenarında Ruslara karşı kazandıklarızaferden sonra (1224) doğuya dönerlerken Bulgarların tuzağına düşerek ağır kayıplarverdiler. Bu olay İtil Bulgar Devleti'nin yıkılışına sebep oldu. Bu yenilgininintikamını almak isteyen Batu Han idaresindeki büyük Moğol ordusunun "BatıSeferi"ndeki ilk hedefi Bulgarlar idi.

Moğollar 1236'daBulgarlara saldırdılar, köyleri ve şehirleri yıktılar. Bu arada elli bin nüfusluBulgar şehrini de tahrip ettiler. Moğol istilasından sonra Deşt-i Kıpçak'ta kurulanAltınordu Devleti zamanında Bulgarlar bir dereceye kadar bağımsızlıklarınımuhafaza etmekteydiler. Bu sırada Başkent Bulgar şehrinin kısa zamanda eski parlakdurumunu kazandığı anlaşılıyor. Bulgarlar zaman zaman Altınordu Hanlığı'na dakafa tutmaktaydılar. Nitekim Altınordu Hanı Pulat Timur 1361'de Bulgarları cezalandırmışve Bulgar şehri yeni bir tahribata maruz kalmıştı.

1391 yılında Timur'un AltınorduHanı Toktamış'a (1376-1395) karşı yaptığı sefer sırasında Bulgar ülkesi bir kezdaha tahrip edildi. Timur'un 1395 yılında yine Toktamış Han üzerine yaptığıseferden Bulgar şehri etkilenmemişti. Nitekim Timur'a mağlup olan Toktamış Han bir kısımkuvvetleriyle Bulgar iline gitmek zorunda kalmıştı. Bulgar şehrinin 1399'da Ruslartarafından tahrip edildiğini görüyoruz. Ancak bu şehrin yıkılmasının muhtemelsebebi Batu Han tarafından kurulan Kazan şehrinin gösterdiği gelişme idi.

1399'dan sonra artıktoparlanamayan Bulgarlar dağıldılar. Halkdan bir kısmı Kama'nın kuzeyindeki Kazannehri boyunca göç ederek buralara yerleştiler ve bölgeyi tamamiyle Türkleştirdiler.1437 yılında kurulmuş olan Kazan Hanlığı'nın esas nüfusunu Balgar-Kıpçak karışımıMüslüman halk teşkil etmekteydi.

Sosyal ve İktisadi Hayat

Bulgarlar X. yüzyılınbaşında öteki Türk kabileleri gibi göçebe idiler. Fakat kısa zamanda yerleşikhayata geçmişler, ziraate elverişli toprakları değerlendirerek ekmişler ve aynı yüzyılınikinci yarısında usta birer çiftçi olduklarını göstermişlerdir. Başlıca ziraîmahsulleri, akdarı, buğday ve arpa idi. Ayrıca Orta İtil sahası ulaşım bakımındankuzey bölgelerini, Hazar Denizi-İran-Kafkaslar-Türkistan ve dolayısıyla Orta Asya'yabağlayan büyük kervan yolları üzerindeydi.

Bu da İtil Bulgarlarınınşehirler kurarak büyük ölçüde ticaret ile uğraşmalarına imkân sağlamıştı. Buşehirler arasınd Kama ve İtil'in birleştiği yerden 100 km. kadar güneyde İtil kıyısındabulunan başkent "Bulgar" şehri 9-13. yüzyıllarda Doğu Avrupa'nın en önemliticaret merkezi idi.

Bulgarların buticaret sırasında ihraç ettikleri mallar şunlardı: Çeşitli kürkler, at ve keçiderileri, ayakkabı, oklar, kılıçlar, zırh, koyun, sığır, doğanlar, balık tutkalı,ceviz balmumu, bal ve Slav esirler. Öte taraftan Bulgarların İslam dünyasından ithalettikleri başlıca mallar ise; dokuma kumaş, silah, lüks eşyalar ve keramik (çanak-çömlek)idi.
Nitekim Bulgarların bu geniş ticaretleri neticesinde XI. yüzyılın başlarında bir Nişaburlutüccarın Orta İtil kenarındaki Bulgar şehrinde bir iş ortağı olabilirdi.

Şüphesiz böyleticarî ilişkilerin olması, Bulgar Hakanı Ebû İshak İbrahim b. Muhammed b. İlteber'i1024'te Beyhak vadisindeki Sebzevar ve Husrûcird Ulu camilerinin tamiri için önemli birmiktar para göndermeye teşvik etmişti. Volga'daki Bulgar Türkleri kuyumculukta daileri idiler ve onların bu sanattaki ustalıkları İsveç'e kadar bütün batı Slavlarısahasında tesirini göstermiştir

     ANA SAYFAYA DÖN   

KONUNUN BAŞINA DÖN

 
 
Z i Y A R E T C i - D E F T E R i
orhanyildiz.tr.gg
A N A - S A Y F A Y A - G i T
 
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol