TİYATRO (TRAJEDİ-KOMEDİ-DRAM)
TİYATRO
*İnsan yaşamının bütün özelliklerini gerçeğe uygun olarak yansıtan ve karakterlerce sahnede seyirci önünde oynamaya uygun edebi türdür.
*Konuşma ve eyleme dayanan bir türdür.
*Tiyatro yaşamın aynasıdır.*Roman ve öykü soyuttur:Tiyatro somuttur.
*Sahnede oynandığından toplum psikolojisine seslenir.
*Tiyatronun dili halkın konuşma dilidir.
*İ.Ö. VI-VII. yy Yunan Şarap Tanrısı Dianysos adına düzenlenen bağ bozumu şenliklerinde ilk oynanmıştır.
*Tanzimatla edebiyatımıza girmiştir.İlk olarak çevirilerle girmiş dönemin Bursa valisi olan Ahmet Vefik Paşa Fransız komedi yazarı Moliere'de birçok eseri çevirerek sahnelendirmiştir.(Zoraki Tabip,İnfial-i Aşk)
*İlk yerli tiyatromuz Şinasi'nin yazdığı tek perdelik komedi olan Şair Evlenmesi'dir.
*İlk oynanan tiyatro eser Namık Kemal - Vatan Yahut Silistre
*Ahmet Vefik Paşa Türk tiyatrosunun kurucusu kabul edilir.
*Abdulhak Hamit'in tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak içindir.
*Türk insanı Tanzimata kadar tiyatro ihtiyacını seyirlik halk oyunlarıyla karşılamıştır.(Ortaoyunu,Meddah,Karagöz)
BAZI TİYATRO TERİMLERİ
PERDE: Oyunun ana bölümlerinden biridir.
SAHNE: Oyunun oynandığı yer ;oyunun bölümlerinden her biri
DEKOR: Sahnedeki eşya ve görünüş.
KOSTÜM: Giysi
AKTÖR: Erkek oyuncu
AKTRİST:Kadın oyuncu
ADAPTASYON: Oyunun topluma göre düzenlenerek oynanması
SUFLÖR: Oyunun sözlerini tekrarlayan kişi.
DİYALOG: Karşılıklı konuşma
TİRAT: Tek kişinin yaptığı konuşma
MONOLOG: Sahnede tek kişinin konuşması
OPERA: Bestelenmiş trajedi ve dramdır.Tüm konuşmalar müzikten ibarettir.
OPERET: Halk şarkılarına dayanır;bazı bölümleri müziklidir.
BALE: Müzik ve danstan oluşan sözün yer almadığı oyun.
MÜZİKAL: XX. Yy opera,operet ve balenin birleşimi oyun.
EPİK TİYATRO: XX. yy da sahnenin,dekorun kostümün önemsenmediği,izleyicinin çoşkuya kapılmadan ,soğukkanlı bir biçimde oyunu değerlendirmesini amaçlar.1945'ten bu yana gelişmeye başlamış,ilkeleri Bertold Brecht (1828-1956)tarafından oluşturulmuştur.İzleyiciyi olayların dışında tam bir gözlemci durumunda tutar.Doğayı,durumları,kişileri olduğu gibi yansıtmak yerine onları yorumlar. Acı duymak, aşırı sevgi ve sevecenlik göstermek bu oyun seyircisinde görülmez.Sahnelenene oyunun amacı öndeyiş ve sondeyişlerle seyircilere açıklanır
FEERİ: Masallardaki olağanüstülükler üzerine kurulmuştur. Kahramanları cinler,periler ve cadılardır.Metafizik öğelerine yer verilmiştir.
MELODRAM: Acı üzüntü veren olayları müzik eşliğinde verilmesi.
NOT:
Türk tiyatrosu Cumhuriyet sonrası gelişmiştir.Ünlü tiyatro yazarlarımızın bazıları şunlardır:
Reşat Nuri,Necip Fazıl,Haldun Taner,Turgut Özakman, Orhan Asena,Tarık Buğra,Yahya Akengin,Necati Cumali...
*Tiyatronun trajedi,komedi ve dram çeşitleri bulunmaktadır.
TRAJEDİ (TRAGETYA)
*İzleyicide acıma,korku gibi duygular uyandırarak ruhu tutkulardan arındırma amaçı güden tiyatrodur.
*İnsanların sevgi ve acıma duygularını güçlendirerek onları kötülüklerden uzak tutmayı amaçlar.
*İlk örneği Eski Yunan edebiyatında görülür 6-11. yy kadar sürmüş;Klasik dönemde özü Corneille ve Racine ile değişir.
GENEL ÖZELLİKLERİ
*Konu mitoloji ve tarihtendir.
*Erdem ve ahlaka önem verilmiştir.
*Kişiler soylular ya da seçkin kişilerdir.(Tanrı,yarı tanrı, tanrıca,kral,soylular)
*Dil,seçkinlerin kullandığı edebi bir dildir.
*Kaba sözlere yer verilmez.
*Acı veren olaylar,öldürme,yaralama sahnede gösterilmez. Sahne gerisinden seyirciye haber ile ya da koro ile bildirilir.
*Beş perdeden oluşur.
*Nazım biçiminde oluşturulur.
*Diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.
*Üç birlik kurala uyulur.(zaman,yer,olay)
ESKİ YUNAN - AİSKHYIOS,SOPHOKLES,EURİPİDES
KLASİK FRANSA-RACİNE,CORNEİLLE
KOMEDİ(KOMEDYA)
*İnsanların ve toplum yaşamının gülünç ve aksak yönlerini işleyen tiyatrodur.*Şarap tanrısı Dianysos adına yazılmıştır.
*Amaç seyirciyi güldürürken düşündürmek ve doğru yolu göstermektir.Yunan,Latin ve Batı ede. görülür.
*Klasik trajediye tepki olarak Eski Yunan'da doğdu.Eski Yunan'da Aristophanes;XVII. yy da çağdaş komedinin en
büyük temsilcisi Moliere'dir.
FARS:Kaba şakaların,küfürlerin yer aldığı komedilere denir.
Komedi kendi arasınsa üç bölümde incelenir:
1.KARAKTER KOMEDİSİ:
Günlük yaşamda her an gördüğümüz kişilerin gülünç ve aksak yönlerini gösteren komedidir.(İnsanların çok bayağı ve kaba durumlarını işleyene grotesk adı verilir.) En ünlüleri:
Moliere -Cimri Shakespeare -Venedik Taciri
2.TÖRE KOMEDİSİ:
Toplumun ve törelerin aksayan ve gülünç yönlerini işler.
Aristophanes -Eşek Arıları Moliere -Gülünç Kibarlar,Dudu Kuşlar
Şinasi -Şair Evlenmesi Gogol -Müfettiş
3.ENTRİKA KOMEDİSİ(VODVİL):
Komik olayların ilginç ve şaşırtıcı rastlantılar içerisinde geliştiği komedidir.Amaç sadece güldürmektir.
Moliere -Scarpin'in Dolapları,Zoraki Tabip
Shakerpeare -Yanlışlıklar Komedyası
Komedilerin siyasal ve toplumsal taşlama niteliğinde olanlarına satir denir.
GENEL ÖZELLİKLERİ
*Konu her an karşılaştığımız günlük yaşamdandır.
*Kişiler her an karşılaştığımız halktan kişilerdir
*Her türlü kaba ,bayağı sözlere ,şakalara yer verilir.
*Dil günlük konuşma dilidir.
*Acı veren her türlü olaylar,öldürme yaralama ve çirkin olaylara sahnede yer verilir.
*Beş perdeden oluşur.*Üç birlik kurala uyulmuştur
DRAM
*Yaşamın sevinçli ve acı yönleri bir arada sergilenir.
*Klasik trajedinin kurallarını kırmak amacındadır;ama trajedi ve komedi unsurlarının birleşimiyle ortaya konmuş bir tiyatro anlayışı ortaya çıkmıştır.
*Romantizmin en büyük temsilcisi olan Victor Hugo'nun Cromwell eserinde dramım özelliği ortaya konmuştur.
*Toplumun örf,adet ve ahlaki değerlerine seslenir.İnsana toplum hayatındaki görevini hatırlatır.
GENEL ÖZELLİKLERİ
*Konu tarihten ve günlük yaşamdan alınmıştır.
*Acıklı ve güldürücü olaylar bir arada verilmiştir.
*Kişiler her sınıftan olabilir
*Dil,kişinin sınıfına göre şekillenmiştir.
*Hem nazım hem de nesirle yazılmıştır.
*Üç birlik kurala uyma zorunluluğu yoktur.
*Her türlü kaba,bayağı,öldürme,yaralama gibi olaylara sahnede seyirci önünde yer verilmiştir.
Not:Fransız edebiyatından Victor Hugo,İngiliz edebiyatından Shakespeare, Alman edebiyatından Goethe ve Schiller en ünlü dram yazarlarıdır.
