SAĞLIK VE SAĞLIK KAVRAMI

Sağlık bireylerce farklı tanımlanır. Her topluma göre de hastalık ve sağlık kavramları değişkenlik gösterir. Toplumdaki insanların büyük kısmında var olan bir durum, o toplum için hastalık kabul edilmeyebilmektedir. Bir bölgede bağırsak paraziti birçok bireyde görülmekte ise bu durum hastalık sayılmayabilir. Sigara kullanan bir kişinin öksürük ve balgam şikayetleri, o kişi için normal algılanabilir. Şikayetlerinin gerçek nedeninin önemli bir hastalık olabileceğini düşünemeyebilir. Afrika;daki bazı yerli toplumlarda ;Doğuştan Kalça Çıkığı; hastalığı kundaklama alışkanlığına bağlı sık görülmekte ve o toplumlarda normal kabul edilmektedir. Ülkemizde, beslenme alışkanlıklarına ve hareketsiz yaşam tarzına bağlı olarak; hastalığı (şişmanlık) özellikle kadınlarda sık görülmektedir. Bu nedenle kolesterol yüksekliği, kalp-damar hastalıkları ve osteoartrit (eklemlerin kireçlenmesi) sıktır. Halkımız yanlış bir şekilde bu durumu normal karşılamakta veya önleyememektedir.

Hastalık ve sağlık kavramları yaşanılan topluma ve kültüre bağlı değişkenlik göstermesine rağmen insan her yerde insandır. Bu nedenle sağlığın evrensel bir tanımı olmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO-World Health Organization) sağlığı şu şekilde tanımlamaktadır: ;Sağlık, yalnızca hasta veya sakat olmamak değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönlerden tam bir iyilik halidir.; Bu tanım artık tüm dünya ülkeleri tarafından kabul edilmektedir.

İnsan bedeni temel olarak, canlılığın en küçük parçalarının, yani hücrelerin birleşmesinden oluşmaktadır. Hücreler birleşerek organları, organlar birleşerek sistemleri (dolaşım [kalp-damar] sistemi, sindirim sistemi, boşaltım [böbrek ve idrar yolları] sistemi, solunum sistemi, kas-iskelet sistemi, sinir sistemi, üreme sistemi) ve sistemler de birleşerek bedenimizi oluşturmaktadır. Canlılığın temeli olan hücrelerden başlamak üzere tüm vücudumuz mükemmel bir denge içerisinde çalışmaktadır. Bu denge herhangi bir şekilde bozulacak olursa hastalıklar ortaya çıkmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü;nün tanımına göre kişinin tam sağlıklı olabilmesi için bedenen hasta veya sakat olmaması yetmemektedir. Bu kişinin aynı zamanda ruhsal yönden de dengeli olması, sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde olması gerekmektedir.

İnsanı diğer canlılardan ayıran özelliklerden birisi sosyal bir varlık oluşudur. İnsan yaşamın her anında çevresindeki kişilerle ve olaylarla ilgili, kaşıklıklı bir etkileşim içinde bulunur. Bu olayların sağlığımızı etkilediği bir gerçektir. Öyle ki, toplum hayatının etkileri sonucu oluşan bazı hastalıklar için sosyal hastalıklar deyimi kullanılmaktadır. Yoksulluk, eğitimsizlik gibi sosyal olgular bazı hastalıkların temelinde yatan olaylardır. Aynı şekilde yetersiz beslenme, gelişme geriliği, bulaşıcı hastalıklara yakalanma, kazalar, hatta doğuştan sakatlıkların ortaya çıkması sosyal ve kültürel faktörlerin sonucudur. Toplumdaki akraba evlilikleri ile doğuştan sakatlıklar arasında net bir ilişki bulunmaktadır. Trafik kazalarının önemli bir kısmına alkollü iken araç kullanma neden olmaktadır. İş kazalarının önemli kısmı eğitimsiz personelin emniyetsiz davranışlarından kaynaklanır.

Özetle, sağlık sosyal bir olaydır. Bu nedenle, sağlık olaylarından ve sağlıklı olmak için yapılması gereken çabalardan söz ederken, sağlığı etkileyen biyolojik ve fiziksel nedenlerin yanı sıra sosyal olayları da göz önünde bulundurmak zorundayız.

Tarihe bakacak olursak, ilk çağlarda hastalıkların kötü ruhlar, cinler, periler veya kötü niyetli bakışlar (nazar) nedeni ile meydana geldiğine inanılırdı. Bilimsel gelişmenin emekleme döneminde olan insanlar karşılaştıkları sağlık sorunlarını, sihir, mavi boncuk, büyü gibi araç ve uygulamalarla çözmeye çalışıyorlardı. Salgınlar ve depremler gibi toplumsal felaketlerde tapınaklara doluşurlar, ayin yaparlar, büyücülere konuşurlardı. Ne yazık ki günümüzde de bu gibi ilkel yaklaşımların kalıntıları eğitim düzeyi düşük kişiler arasında sürüp gidebilmektedir.

Daha sonraları bazı temel besin maddelerinin eksikliğinin önemli sağlık sorunlarına yol açtığı anlaşıldı. Önceleri, lanetlenmiş gemilerde çıktığı sanılan Skorbüt hastalığının, sadece kuru, konserve veya salamura yiyecek yenilmesi sonucunda C vitamini eksikliğinden kaynaklandığı anlaşıldı. Bunu, mikropların (bakterilerin) bulunması izledi. Birçok hastalığın sebebi mikroplardı. Daha sonra mikropların neden olduğu hastalıkların büyük çoğundan bağışıklanma (aşılama) ile korunabilmenin mümkün olduğu ortaya çıktı. Sanayileşmenin hızla artması, çevre kirliliği, hava kirliliği ve kimyasal atık sorunlarını birlikte getirdi. Artık çevre olayları daha geniş anlamda bir sağlık sorunu yaratıyordu. Sorunların çözümü için insanı çevresi ile bir bütün olarak ele almak gerekliydi. İnsanın doğal yaşam ortamı bozuldukça hastalıkların çeşitliliği ve sıklığı artış göstermekteydi. Sanayileşme ile Tıp Bilimi de ilerledi. Günümüzde artık birçok hastalığı tedavi edebiliyor ve önleyebiliyoruz. Aynı zamanda sanayileşme ve nüfus artışına bağlı olarak yeni hastalıklara sahip oluyoruz.

Günümüzde en önemli hastalıkların nadir veya tedavisi güç hastalıklar değil, toplumda en çok görülen, en çok sakat bırakan ve en çok öldüren hastalıklar olduğu anlaşılmıştır. Kişi ve toplumların sağlık düzeyini, sosyal ve ekonomik durumları belirler. Bu konu en küçük toplumsal birim olan aileden başlayarak bütün toplumun sorunudur. Temel olan hastalıkları tedavi etmek değil, hastalıkları önlemek için çalışmaktır. Sağlıkla ilgili harcamalar insan gücü yatırımıdır. Hastalanan ve ölen kişiler toplum için kayıptır. Toplumların en önemli zenginliği sağlıklı ve iyi yetişmiş insan gücüdür. Sağlık harcamaları bir yatırımdır. Üretim ve katkı gücü yüksek insan yaratmayı amaçlar.

 

Sağlıkla ilgili atasözleri ve anlamları

Güneş girmeyen eve doktor girer.
Ev güneş almalıdır. Güneş, mikropları öldürür, vücudu güçlendirir, sağlık kazandırır. Güneşli, açık havası olmayan evlerde hastalık eksik olmaz. Bu yüzden her yerde güneşten ve temiz havadan fazlaca faydalanmalıyız.

Sağlık, varlıktan yeğdir
Vücudun hasta olmaması, vücut esenliği her şeyden önemlidir. Çünkü bir şeyin tadını alabilmek, bir şeyden gerektiği gibi yararlanabilmek için sağlıklı olmak şarttır. Her şeyiniz var, ama ondan istifade edecek durumunuz yok. Neye yarar?

Hastalık sağlık bizim için
Sağlıklı bir insan organizmasında birtakım değişikliklerin ortaya çıkmasıyla fizyolojik görevlerin aksaması, dolayısıyla sağlığın bozulması son derece tabiîdir. Bu sebeple, hasta olmamak için önceden tedbir almalı, her halükârda hastalığa yakalanırsa da bunu büyütmemeli insan.

Her işin başı sağlık
İnsanın yapacağı her şey vücut sağlığına bağlıdır. Sağlıklı olmayan kimse hiçbir iş yapamaz. Bir iş yapamayan, başarılı olamayan kimse de yaşadığı hayattan bir tat almaz; mutlu olamaz.

Can boğazdan gelir
Her canlı gibi insan da beslenmek zorundadır. Bedeni için gerekli olan gıdaları ancak bu şekilde alır. İyi beslenmeyen, yeterli gıdaları almayan bir vücut sağlıklı, dinç ve dayanıklı olamaz; bu kimselerin güçsüz kalıp hasta olmaları da kaçınılmazdır. O hâlde insan sağlığını korumak istiyorsa, iyi beslenmeye önem vermelidir.

Ayağını sıcak tut, başını serin; gönlünü ferah tut, düşünme derin.
Sağlıklı olmak, türlü hastalıklardan korunmak için ayağı sıcak, başı da serin tutmak oldukça faydalıdır. Beden sağlığımızı düşündüğümüz gibi ruh sağlığımızı da düşünmek zorundayız. Bunun için de her sorunu dert etmemeli, olur olmaz şeylere üzülmemeliyiz; sabırlı ve geniş gönüllü olmalı, rahat hareket etmeliyiz.

Hekimden sorma, çekenden sor
Bir hastanın ne çektiğini, hekim değil hasta bilir. Çünkü ateş düştüğü yeri yakar. Bunun gibi bir derde düşenin, bir felâkete uğrayanın, sıkıntılar içinde kıvrananın çektiği çileyi, ancak kendisi bilir, çare sunan, çözüm yolu gösterenler değil.

Ağacı kurt, insanı dert öldürür.
Kurt, ağacı içinden yiyerek nasıl çürütürse, dert ve üzüntü de insanı öylece için için yıpratır, bitirir. Ayrıca üzüntüler, dertler tedavisi zor, verem gibi hastalıklara sebep olur.

Ak gün ağartır, kara gün karartır.
Mutlu bir yaşayış, insanları dinç, şen, sağlıklı yapar. Üzüntülü yaşayış ise yıpratır, zayıflatır, karamsar yapar.

Hastalık kantarla girer, miskalle çıkar.
Hastalık birdenbire ve bütün ağırlığı ile gelir. İyileşmesi uzun sürer. Bu yüzden hasta olmamaya çalışılmalıdır.