Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi,nin imzalanmasından bu yana 20 yıl geçti. Bu süre içinde, çoğu devlet Sözleşme çerçevesinde kadınlara verdiği sözleri tam olarak yerine getirmedi. Bu gerçeğin ışığında ve Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri ile diğer belgelere dayanarak, 1999 yılı Ekim ayında, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi,ne ek bir Protokol benimseyerek üye ülkelerin onayına sundu. İhtiyari Protokol diye adlandırılan bu belge, taraf devletlerin yargılama yetkisi altında bulunan bireyler ve gruplara Sözleşme,de yer alan hakların ihlal edildiği durumlarda Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,ne hukuki başvuru yapabilme yolunu açmaktadır. İç hukuk yollarının tükenmesi veya çok zaman alması durumunda yapılabilen başvurunun açık ve doğru temellere dayandırılmış olması ve Sözleşme hükümlerine uygun olması gerekmektedir.

Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,ne Yasal Başvuru için Protokol 22 Aralık 2000 tarihinde Birleşmiş Milletler nezdinde yürürlüğe girmiştir. Ancak, Protokol,ün geçerli olabilmesi ve kadınlar tarafından kullanabilmesi için bir ülkenin şu şartları yerine getirmesi gerekmektedir.

1. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi,ni imzalamış olmak,

2. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi,ni onaylamış olmak,

3. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,ne Yasal Başvuru için Protokol,ü imzalamış olmak,

4. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,ne Yasal Başvuru için Protokol,ü onaylamak.

Türkiye,nin 8 Eylül 2000,de imzaladığı protokol, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 30 Temmuz 2002,de onaylanarak Türkiye,de de kadınların bu başvuru olanağından yararlanmasının yolu açılmıştır.

Hem bu protokolun imzalanmasında hem de daha sonra Meclis tarafından onaylanmasında ülkemizde kadın konusunda çalışan sivil toplum örgütleri tarafından yapılan çalışmaların ve düzenlenen kampanyaların önemli rolü olmuştur.

10 Aralık 1999 Dünya İnsan Hakları Günü,nde imzaya açılan Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,ne Yasal Başvuru için Protokol, üstünden bir sene geçmeden 60,dan fazla ülke tarafından imzalanmış, 10,dan fazla ülke tarafından da onaylanmıştır. Eylül 2002 itibariyle, Protokol,ü imzalayan ülke sayısı 75'e, onaylayanların sayısı ise 45'e çıkmıştır.

İhtiyari Protokol Metni

KADINLARA KARŞI HER TÜRLÜ AYRIMCILIĞIN ÖNLENMESİ KOMİTESİ’;NE YASAL BAŞVURU İÇİN PROTOKOL*

Sözleşmeye taraf devletler, Birleşmiş Milletler Şartı,nın temel insan haklarına, insanlık onuru ve insan değeri ile erkeklerin ve kadınların haklar bakımından eşitliğine olan inancını yeniden teyit ettiğini kaydederek, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin bütün insanların onur ve hakları bakımından eşit ve hür doğduklarını ve herkesin bu Bildirgede yer alan hak ve özgürlüklere, cinsiyete dayanan ayrım dahil olmak üzere, hiçbir ayrıma tabi tutulmaksızın sahip olduklarını ilan etmiş olduğunu kaydederek, Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri ve insan haklarına ilişkin diğer uluslararası belgelerin cinsiyete dayalı ayrımcılığı yasakladığını hatırlayarak, Taraf devletlerin Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinde (Sözleşme) kadınlara karşı ayrımcılığın her biçimini kınayarak, her türlü vasıtayla ve gecikmeksizin kadınlara karşı ayrımcılığın önlenmesi politikası izlemeyi kabul ettiklerini de akılda tutarak, Kadınların tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden tam ve eşit olarak yararlanması ve bu hak ve özgürlüklerin ihlalini önlemek için etkili önlemler alma kararlılıklarını yeniden teyit ederek, Aşağıdaki hususlarda anlaşmışlardır.

Madde 1-

Bu Protokol,e taraf devlet (taraf devlet) Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,nin (Komite) 2. maddeye göre yapılacak başvuruları kabul ve inceleme yetkisini tanır.

Madde 2-

Başvurular, taraf devletin yargılama yetkisi altında bulunan bireyler veya bireylerden oluşan gruplar tarafından ya da onlar adına, Sözleşmede yer alan hakların ihlal edildiği iddia edilerek yapılabilir. Başvurunun bireyler veya bireylerden oluşan gruplar adına yapıldığı durumlarda, birey veya bireylerden oluşan grupların rızası alınmış olmalıdır. Birey veya bireylerden oluşan gruplar adına yapılan başvurularda, ilgililerin rızalarının alınmamış olması durumunda başvuruda bulunanın bu eyleminin gerekçelerini açıklayabilir ve savunabilir olması gerekir.

Madde 3-

Tüm başvurular kimin tarafından yapıldığı belirlenebilecek şekilde ve yazılı olarak yapılacaktır. Komite, Sözleşmeye taraf olup da bu Protokol,e taraf olmayan bir devleti ilgilendiren başvuruları kabul etmeyecektir.

Madde 4-

1)Komite, iç hukuk yollarının makul olmayan sürede uzadığı ve etkili sonuç verme ihtimalinin olmadığı durumlar dışında, iç hukuk yolları tüketilmeden yapılan başvuruları değerlendirmez.

2)Komite aşağıdaki hallerde başvurunun kabul edilemez olduğunu bildirir: a)Aynı başvurunun, daha önce Komite tarafından veya başka bir uluslararası araştırma veya uzlaşma prosedürü çerçevesinde incelenmiş veya incelenmekte olması;

b)Başvurunun Sözleşme hükümlerine aykırı olması,

c)Başvurunun bariz biçimde doğru temellere dayandırılmamış veya yeterli dayanaktan yoksun olması,

d)Başvuruda bulunma hakkının kötüye kullanılması,

e)Başvuru konusu olan olguların bu Protokol,ün ilgili taraf devlet açısından yürürlüğe girmesinden önce (yürürlük tarihinden sonra da sürmekte olan olgular hariç) gerçekleştirilmiş olması.

Madde 5-

1)Başvurunun alınmasından sonra ve esasa ilişkin incelemenin sonuçlanmasından önce, Komite taraf devletten, iddiaya konu olan ihlalin mağdur ya da mağdurlarının telafisi imkansız zararlar görmesini önlemek için gerekli ara önlemleri acilen almasını talep edebilir.

2)Bu maddenin 1. fıkrasındaki takdir yetkisinin Komite tarafından kullanılması başvurunun kabul edilebilirliği ya da esasına ilişkin karar verildiği anlamına gelmez.

Madde 6-

1)Başvurunun ilgili taraf devlete atıfta bulunmaksızın Komite tarafından kabul edilemez bulunması hali dışında ve birey ya da bireylerden oluşan grupların kimliklerinin sözkonusu taraf devlete açıklanmasına rıza göstermeleri durumunda, Komite yapılan başvuruları gizlilikle ilgili taraf devletin dikkatine sunar.

2)İlgili taraf devlet, tebliğ konusu olan başvuru hakkında açıklamaları ve beyanları, varsa almış olduğu düzeltici önlemleri altı ay içinde yazılı olarak Komite,ye bildirir.

Madde 7-

1)Protokol çerçevesinde yapılan başvurular, konuya ilişkin bilgilerin ilgili taraflara ulaştırılması kaydıyla, bireyler veya bireylerden oluşan gruplar tarafından veya onlar adına sağlanan bilgiler ile taraf devletin verdiği tüm bilgiler ışığında Komite tarafından incelenir.

2)Protokol uyarınca yapılacak başvuru incelemeleri kapalı oturumlarda yapılır.

3)Başvuru incelemesi sonrasında, Komite başvuruya ilişkin görüşleri ile birlikte varsa tavsiyelerini ilgili taraflara iletir.

4)Komite,nin görüş ve varsa tavsiyeleri ilgili taraf devlet tarafından değerlendirilir; konu hakkındaki bilgileri ve Komite,nin görüş ve tavsiyeleri doğrultusunda alınan tedbirleri içeren yazılı bir cevap altı ay içinde Komiteye sunulur.

5)Komite uygun görürse taraf devleti, Komitenin görüş ve tavsiyeleri doğrultusunda alınan tedbirler hakkında , Sözleşme,nin 18. maddesi çerçevesinde hazırlanan raporlar da dahil olmak üzere , daha fazla bilgi sunmaya davet edebilir.

Madde 8-

1)Taraf devletin Sözleşme’;de yer alan hakları ciddi ve sistematik biçimde ihlal ettiği yönünde güvenilir bir bilgi aldığında, Komite taraf devleti bu bilgiye ilişkin inclemede işbirliği yapmaya ve konuyla ilgili görüşlerini sunmaya davet eder.

2)Komiteye ilgili taraf devletçe sunulmuş olan her türlü görüşü ve Komitece sahip olunan diğer güvenilir bilgileri göz önünde bulundurarak Komite üyelerinden birini ya da birkaçını araştırma yapmak, acil rapor hazırlamakla görevlendirebilir. Gereken hallerde ve taraf devletin rızasıyla sözkonusu araştırma ülkeye yapılacak bir ziyareti de içerebilir.

3)Araştırma bulgularının incelenmesinden sonra, Komite bu bulguları ve varsa görüş ve tavsiyelerini taraf devlete gönderir.

4)İlgili taraf devlet, Komite,nin gönderdiği bulgu, görüş ve tavsiyelerin alınmasından itibaren altı ay içinde kendi görüşlerini Komite,ye bildirir.

5)Araştırma gizlilikle ve her aşamada ilgili devletle işbirliği gözetilerek yürütülür.

Madde 9-

1)Komite, ilgili taraf devleti Protokol,ün 8. maddesi uyarınca yürütülen araştırmaya ilişkin olarak, alınan tedbirlerin ayrıntılarını Sözleşme,nin 18. maddesine göre hazırlanan rapora eklemeye davet edebilir.

2)Komite gerektiğinde 8. maddenin 4. bendinde öngörülen altı aylık sürenin bitiminde, araştırmaya ilişkin olarak alınan tedbirler hakkında bilgi vermesi için taraf devlete çağrıda bulunabilir.

Madde 10-

1)Taraf devletler bu Protokol,ün imzası, onaylanması ya da Protokol,e katılma aşamalarında Komitenin 8. ve 9. maddeler ile düzenlenen yetkisini tanımadıklarını beyan edebilirler.

2)Bu maddenin 1. bendi uyarınca beyanda bulunan taraf devletler bu beyanlarını Genel Sekreter,e bildirimde bulunarak her zaman kaldırabilirler.

Madde 11-

Taraf devletler, yargılama yetkileri altında bulunan bireylerin bu Protokol uyarınca yaptıkları başvurularından ötürü yıldırma veya kötü muameleye maruz kalmamalarını sağlayacak önlemleri alırlar.

Madde 12-

Komite, Sözleşmenin 21. maddesi uyarınca hazırlayacağı yıllık rapora Protokol uyarınca gerçekleştirdiği faaliyetleri de ekler.

Madde 13-

Taraf devletler Sözleşme ve Protokol’;ün tanıtımını ve yaygın bir şekilde bilinmesini sağlamayı, Komite görüş ve tavsiyeleri hakkında bilgi edinmeyi, özellikle taraf devleti doğrudan ilgilendiren konularda kolaylaştırmayı taahhüt ederler.

Madde 14-

Komite, Protokol,de düzenlenen işlevlerini yerine getirirken izleyeceği kendi usul kurallarını geliştirir.

Madde 15-

1)Bu Protokol, Sözleşme’;yi imzalamış, onaylamış ve Sözleşme,ye katılmış devletlerin imzasına açıktır.

2)Bu Protokol, Sözleşme,yi onaylamış veya Sözleşme,ye katılmış devletlerin onayına tabidir. Onay belgeleri Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği,ne tevdi edilir.

3)Bu Protokol, Sözleşmeyi onaylamış veya katılmış devletlerin katılımına açıktır.

4)Katılmalar, katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği,ne tevdi edilmesinden itibaren yürürlük kazanır.

Madde 16-

1)Bu Protokol 10 adet onay veya katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği,ne tevdi edilmesinden itibaren üç ay sonra yürürlüğe girer.

2)Onay veya katılma belgesinin tevdi edilmesinden sonra Protokolü onaylayan her devlet için bu Protokol, devletin kendi onay veya katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği,ne tevdi edilmesinden itibaren üç ay sonra yürürlüğe girer.

Madde 17-

Bu Protokol,e çekince konulmasına izin verilemez.

Madde 18-

1)Bu Protokol,e taraf olan her devlet, Protokol,de değişiklik yapılması yolunda teklifte bulunabilir ve bunu Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliğine iletebilir. Genel Sekreter, değişiklik önerilerini bu Protokol,e taraf diğer devletlere iletir. Genel Sekreter taraf devletlerden, bu önerilerin incelenmesi ve oylanması amacıyla bir konferans düzenlenmesini destekleyip desteklemediklerini bildirmelerini isteyebilir. Taraf devletlerden en az üçte birinin böyle bir konferansın düzenlenmesini uygun görmeleri halinde, Genel Sekreter Birleşmiş Milletler gözetiminde bir konferans düzenler. Konferansa katılan ve oylamada bulunan taraf devletlerin oy çokluğuyla kabul edilen bir değişiklik, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu,nun onayına sunulur.

2)Protokol,de yapılan değişiklikler, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından onaylandıktan ve bu Protokol,e taraf devletlerin üçte ikisi tarafından kendi anayasal usullerine uygun olarak kabul edildikten sonra yürürlüğe girer.

3)Protokol,de yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiğinde, değişiklikleri kabul eden devletleri bağlar, diğer taraf devletler bu Protokol,ün değişiklikten önceki hükümleriyle ve daha önce kabul ettikleri değişiklik hükümleriyle bağlı kalmaya devam ederler.

Madde 19,

1)Bir taraf devlet her zaman, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği,ne hitaben yazılı bir bildirim göndererek bu Protokol,den çıktığını bildirebilir. Çekilme bildirimi, bu bildirimin Genel Sekreter tarafından alınmasından itibaren altı ay sonra yürürlüğe girer.

2)Protokolden çıkma, bildirimin yürürlüğe girmesinden önce, bu Protokolün 2. maddesine göre yapılan başvuruların incelenmesini ve 8. madde kapsamındaki araştırmaların sürdürülmesini engellemez.

Madde 20-

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri aşağıdaki hususlarda tüm devletleri bilgilendirir:

a)Protokol uyarınca gerçekleştirilen imzalar, onaylar ve katılmalar,

b)Bu Protokol,ün ve değişikliklerinin 18. maddeye göre yürürlüğe girme tarihleri,

c)19. maddeye göre Protokol,den çıkma bildirimlerini.

Madde 21-

1)Bu Protokol,ün eşit derece orijinal olan Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinleri Birleşmiş Milletler arşivinde saklanır.

2)Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri bu Protokol,ün onaylı örneğini Sözleşme’;nin 25. maddesinde belirtilen devletlere iletir.