Noktalama işaretleri
Yazıda anlamı belirtmek, cümleleri ayırmak, okunuşu ifadelendirmek için kullanılan işaretlere “noktalama işaretleri” denir.
Türkçede 12 noktalama işareti vardır: Nokta (.), virgül (,), noktalı virgül (;), iki nokta (:), sıra noktalar (…), ünlem (!), soru (?), çizgi (-), tırnak (« »), ayraç ( ), köşeli ayraç [], çengel (§)dir.
Nokta : Tam olan her cümlenin sonunda kullanılır. Ayrıca bir ya da birkaç kelimenin ilk harfleri, bir, iki harflik kısımları kısaltma halinde yazılırsa bu kısaltmalardan sonra konulur: T. D. K. (Türk Dil Kurumu); Dr. (Doktor) Prof. (Profesör) gibi.
Bundan başka tarih atarken günü, ayı, yılı gösteren rakamları ayırmak için de nokta kullanılır: 13.08.1976 gibi. Sayılarda -nci eki yerine rakamların sonuna da getirilir: 1. (birinci).
Virgül : Cümlede birbiri ardınca sayılıp söz dizimince aynı rolde olan kelimeler arasına cümlede özne olan kelime kendinden sonra gelen sözlere karışabilecek halde ise bu kelimenin sonuna; cümle içinde ayrı bir varlık anlatan kelimeler topluluğunun başına ve sonuna, mektuplarda hitap sözünden sonra konulur.
Noktalı Virgül : Birbirine bağlı ama her biri kendi içinde bağımsız olan anlatımları kendi içlerinde virgüllerle ayrılmış parçalar bulunan anlatımları ayırmaya yarar.
İki Nokta : Bir cümlede varılan yargıya örnek verileceği bir sözden sonra anılan ihtimaller sıralanacağı bir sözden tırnak içinde bir parça alınacağı zaman kullanılır.
Üç Nokta ( ... )
Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:
Sıra Noktalar : Cümle bitmeden sözün anlamlı bir kesilişini, birtakım kısımlar, örnekler sayıldıktan sonra arkadan gelmesi doğal görülen benzerlerinin sayılmasının gerekli görülmediğini anlatmak için üç nokta (…) kullanılır. Bir bahisten başka bir bahse geçişi, birtakım şeylerin söylenmeden geçildiğini belli etmek üzere de sıra noktalar (…..) konulur. Söz arasında yazılması istenmeyen bir kelime yerine birkaç nokta veya bir harfle birkaç nokta konulduğu da olur.
Ünlem : Şaşma, acıma, sevinç gibi duyguları gösteren sözlerden sonra konulur. Söz arasında ayraç içine alınan ünlem işareti (!) söylenilen şeye inanılmadığını, şaşıldığını anlatır.
Soru İşareti : Soru anlamı gösteren cümleden, kelimeden sonra konulur. Söz arasında ayraç içine alınan soru işareti (?) söylenilen şeyin şüpheli karşılandığını anlaşılmadığını gösterir. Beğenilmeyen, şaşılan tuhaflık görülen yerlerde birkaç soru, ya da ünlem işareti, hem soru, hem ünlem işaretleri kullanıldığı da vardır.
Kısa Çizgi (Birleştirme Çizgisi): Satır sonunda bitmeyen kelimenin bitmediğini arkasının alttaki satıra alındığını; iki kelimenin tek bir bütün meydana getirdiğini belirtmek için kullanılır: «Ural-Altay Dilleri», «Türk-Irak Antlaşması», «1914-1918 Savaşı» gibi.
Eski metinlerden yapılan aktarmalarda geçen Farsça gramerince kurulmuş olan isim ve sıfat takımlarının iki öğesi arasına gelen i eki birinci öğeye birleştirme çizgisiyle bağlanabildiği gibi Arapçadaki «harf-i tarif»in de her iki yanına birer birleştirme çizgisi konulabilir: «daire-i resmiye», «muhit-ül-maarif» gibi.
Uzun Çizgi : Cümle içinde araya sokulan bir düşünceyi anlatan sözlerin iki yanına karşılıklı konuşma, birinin ağzından çıkan bir sözü nakletme hallerinde tek olarak konuşma sözlerinin başına konur.
Noktalı Çizgi : Bir bahsin maddeleri sıralanırken satır başındaki başlıklardan, (satır içinde de olsa) sıra rakamlarından, harflerinden sonra konulabilir.
Eğik Çizgi ( / )
Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur.
Ters Eğik Çizgi ( )
Bilişim uygulamalarında art arda gelen dizinleri birbirinden ayırt etmek için kullanılır
Tırnak : Birinin yazısından, sözünden alınan kısımlar, tırnak içinde gösterildiği gibi cümle arasında geçen üzerine dikkat çekilmek istenilen sözler de bu işaret içine alınabilir.
Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )
Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır
Ayraç : Cümle içinde geçen bir sözün o cümleye bağlı olmayarak yapılan her hangi bir açıklaması ayraç içine alınır. Birtakım maddeler sayıldığı vakit her sıra rakamından harfinden sonra nokta ya da noktalı çizgi yerine ayracın kapama parçası konulabilir. Göze çarpması istenilen kelimelerin ayraç içinde değil tırnak arasında gösterilmesi gerekir.
Köşeli Ayraç : Köşesiz ayraç yerine de kullanılabilir. Sayfa altındaki notlara bakılması için konulan rakam, harf, yıldız gibi işaretleri çerçevelemeye yarar. Ayraç içine alınan bir sözde ikinci bir ayraç açmak gerekince dışta köşelisi içte ise köşesizi kullanılır. Bunun tersi de olabilir.
Yay Ayraç ( )
Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur
Çengel : Ayrı maddeleri, örnekleri, az çok değişik olan konuları belirtmek, birbirinden ayırmak için maddelerin başına konulur.
Denden İşareti (")
Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen aynı sözlerin, söz gruplarının ve sayıların tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır
Kesme İşareti ( ’ )
Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır
