İletişim Adresi

   
  ORHAN YILDIZ
  Karluklar
 


KARLUKLAR

Karluklar 

İlkolarak Çin yıllığı T’ang-shu (7. asır)’da zikredilen (Ko-lo-lu) ve adlarıKarlık (kar yığını) manasına gelen Karluklar’ınTürk soyundan geldikleri ve Gök-Türkler’in bir boyunu teşkil ettikleri aynı Çinkaynağında belirtilmiş ve oturdukları saha olarak da Altaylar’ın batısındakiKara-İrtiş ve Tarbagatay havalisi gösterilmiştir. On-oklar’ın bir kısmınınmeydana getirdikleri anlaşılan Karluklar bu arada üç kabileden kurulu birlik halindebulunuyorlardı (Üç-Karluk). Daha İstemi Kağan zamanında Türk hakimiyetininHazar'ın kuzeyi ve Maveraünnehir’e doğru genişlemesinde şüphesiz büyük rolleriolmuştur. Her iki Gök-Türk hakanlığı devrinde Karluklar’ın durumu yukarıdaaçıklanmıştı. 630-680 yılları arasında, diğer Türk boyları, gibi, bunların dazaman zaman Çin’e başkaldırdıkları görülmektedir. 

640 sıralarındaTurfan’ın kuzeyine kadar Karluklar Çinliler tarafından mağlup edilerek (650),P’ei-ting eyaleti (Tanrı Dağları’nın kuzey sahası)’na bağlandılar. Fakat boyabağlı her kabile kendi reisleri tarafından idare ediliyordu. Bu haberi veren Çinkaynaklarının, 665’e doğru Karlukların Çin nüfuzundaki ne Batı ne DoğuGök-Türk kanadına bağlı olmaksızın yaşadıklarını kaydetmesi dikkate değer.Evvelce Kül-Erkin ünvanını taşıyan Üç-Karluk beyi bu tarihlerde “Yabgu”ünvanını almıştı ve kuvvetli bir orduya sahip idi. 

Daha sonra KapaganKagan tarafından II. Gök-Türk hakanlığına bağlandığını gördüğümüzKarluklar, Çin’in de teşvik ve tahriki ile Gök-Türklere karşı ayarlanarakşiddetli mücadelelerde bulunmuşlardı. Bilge Kagan’ın ölümünden sonra, tekrarfaaliyete geçerek Uygur ve Basmıllar’la birlikte, Gök-Türk hakanlığınınyıkılmasında müessir oldular. Basmıllar hakim duruma geldikleri sırada (742) “Sağyabgu” mevkiini alan Karluk başbuğu, Uygur hakanlığının kurucusu Kutlug Kül Bilgezamanında daha üstün sayılan “Sol Yabgu”luğa yükseltildi. Fakat bu Karluklarıntamamını temsil etmiyordu. Beş-balık havalisinde oturan Karlukların kendi seçtikleriayrı bir yabguları vardı: Ton-Bilge. Ancak Ötüken’de yeni kurulan Uygurhakanlığı bütün Karluklar tarafından üst tanınıyor ve yabgular hakana bağlıbulunuyorlardı.

Karlukların Araplar ve Çin ile Münasebetleri ve Talas Savaşı 

BatıdaEmevi-Arap ilerlemesini durdurmuş olan Türgiş hakanlığının çöküntüye doğrugittiği tarihlerde Orta Asya Türk ülkelerinin korunması gibi bir tarihi vazife, budefa, Karluklar’a düşmüştü. Gerçi Maveraünnehir yine Arapların nüfuzu altınagirmiş ve Seyhun ötesinde bazı Arap ilerleme teşebbüsleri görülmüştü, fakatbunda artık eski devir Emevi istilacılığını müşahede etmek müşküldü. Ziragittikçe hızını artıran Abbasi propagandası, Emevîlerin imtiyazlı “Arap milleti adına fetih” düsturu yerinebütün İslamlar arasında farklılığın kaldırılması ve eşitlik düşüncesiniyayıyordu. 

Böylece Arapbakısının iyice hafiflemesi Çinlileri Orta Asya’da bir iktidar boşluğu husulegeldiği zehabına götürmüş, bundan dolayı Çinliler eski Orta Asya siyasetlerinicanlandırarak, Karluklar’ın dahil bulunduğu bölgeye yeniden el koymak istemişlerdi.Bu suretle neticede meşhur Talas muharebesi meydana geldi (751 Temmuz). İslamlarlaÇinliler arasında cereyan eden bu savaşa kadar Karluklar T’ang’lar tarafınıtutmakta idiler Fakat onların gittikçe açığa çıkan siyaseti karşısında son anda,Araplarla işbirliği yaparak, Çinlilerin ağır mağlubiyete uğramasını sağladılar.Tarım havzasından itibaren batı Karluklar’a, doğu bölgesi Uygurlar’a ait olmaküzere Orta Asya’nın yeniden Türk hakimiyetinde kalmasını temin eden bu savaştauğradığı hezimet yüzünden Çin ağır iç buhranlara sahne olmuş ve artık bir dahabatı ile ilgilenememiştir.

Kara Hanlı Devleti'nin Temellerinin Atılması

Karluklar, kısa bir müddet, Uygurlar’la Orta Asya’da iktidar yarışına giriştilerise de, Uygur Kağanı Mo-Yen Çur karşısında tutunamayarak (756) Tarım bölgesindenayrıldılar, daha batıya çekildiler ve 7-8 yıl içinde Tarbagatay ve Cungarya’ya766’da da çöken Türgiş hakimiyetinin yerine, Talas sahasına yerleşmek suretiyleeski Batı Gök-Türk hakanlığı sahasında hakimiyet tesis ettiler. BaşkentleriBalasagun idi. Ötüken’in üstünlüğünü tanımakta devam ediyorlar, aynı zamanda,siyasi bir isim olarak “Türkmen” adını da taşıyorlardı.

Kendi soylarını Göktürk hakan ailesi Aşına sülalesine bağlayan Karluk yabguları,hakimiyetin “Kutlu Ötüken” ülkesi ile sıkı alakası inancını muhafazaediyorlardı. Fakat Uygur Hakanlığı orada yıkılınca (840), Kırgızlar’ı dikkatealmayan Karluk yabgusu, Türk hakanlarının “meşru halefi” sıfatı ile kendini“Bozkırların kanunî hükümdarı” ilan ederek Kara Han ünvanını aldı ve merkezolarak da eski Türgiş başkenti Balasagun yanındaki Kara-ordu (veya Kuz-ordu)’yuseçti. Böylece gelecekteki büyük Kara-Hanlı Devleti’nin temelini atmak gibi ikincibir tarihi rol oynayan Karluklar o sırada İslam dünyasının en yakın komşularıolduklarından, Arapça-Farsça eserlerde kendilerinden çok bahsedilmiş (Karluh, Halluh)ve Hududü’l-Alem (10. asrın son çeyreği)’da verilen bilgiye göre Karluk ülkesi:doğuda Tanrı Dağları, Yağmalar ve Oğuzlar, kuzeyde Tohsılar, Çigiller veDokuz-Oğuzlar, güneyde Yağmalar’ın bir kısmı ve Maveraünnehir ile sınırlanmışçok bakımlı bir memleket olup “Türk ülkelerinin en güzeli” idi. Eserde buradamevcut olan 15 şehir ve kasabanın adları sayılmakta ve Türk kabilelerizikredilmektedir.

Kara-Hanlı Devleti’nin esas kütlesini meydana getiren Karluklar, bu hanedan üyeleriarasında mücadeleler baş gösterdiği tarihlerde devlete karşı cephe alarakhuzursuzluk çıkarmağa başladılar ki, bu tutumlar Kara-Hitay hakimiyetinin OrtaAsya’da çabucak gelişmesinde tesirli olmuş görünmektedir. Kara-Hitay hükümdarıYel-lu Ta-şih (Kür-Han) 1137’de Semerkant Kara-Hanlı hanı Mahmud’u mağlup ettiğizaman, bu han tarafından dayısı olan Büyük Şelçuklu Sultanı Sencer’e yapılanşikayet, uğranılan mağlubileyette Karluklar’ın dahli olduğunu göstermektedir.

Sultan Sence de Karluklar’ı takip etmek için çıktığı seferde karşısında KürHan’ı bulmuştu. Sencer’in bu savaşta mağlubiyeti (1141 Katavan Savaşı) çokmühim bir hadise olarak, “put-perest” Kara-hitaylar’ın ta Horasan sınırlarınakadar sokulmalarını intaç etmişti. Harezmşahlar (İl Arslan zamanı) ileKara-hitaylar arasında da bir çok anlaşmazlıklara sebep olan Karluklar’ın, bu aradaBaşbuğları Yabgu Han öldürüldü (1157), diğer bir Karluk başbuğu Ayyar Bey,Kara-hitaylar tarafından esir edildi. (1172).

Maveraünnehir sahasındaki bu karışıklıklara sebep oldukları görülen Karluklar’akarşı Harezmşah Ala-üd-din Tekiş (1172-1200) bozkırlar bölgesine el atarak Kanglıve Kıpçak gibi diğer Türk boyları ile kendini takviye ihtiyacını duydu. Bununlaberaber, az sayıda da olsa, Harezmşahlar ordusunda hizmet gören Karluklar’ın,Türkistan’da ve Kar-Hanlı tabiiyetinde olmak üzere bir beyliğe sahip bulunduklarıanlaşılıyor. Moğol istilası başladığı sıralarda (1215) merkezi Kayalıg (İliNehri’nin doğusunda) olarak, devam eden bu beyliğin başında II. Arslan Han vardı.Arslan Han, Uygur İdi-kut’u Barçuk ile birlikte bütün Asya ülkelerini baştan başaçiğneyen Moğollar’ın hükmü altına girmiştir. Cengiz Han’a itaat eden ilkMüslüman hükümdar olup 1221’de ölen bu Karluk “hanı”nın oğluna da, Özkentşehri verilmişti. Cengiz Han zamanı Moğol devleti idaresinde vazife almış Karluklargörülmektedir.

     ANA SAYFAYA DÖN   

KONUNUN BAŞINA DÖN

 
 
Z i Y A R E T C i - D E F T E R i
orhanyildiz.tr.gg
A N A - S A Y F A Y A - G i T
 
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol