DEMOKRASİ VE İNSAN HAKLARI
A
TEMEL KAVRAMLAR
Temel Haklar
Hak, düzenleyici hukuk kurallarının bireylere tanıdığı bir ayrıcalıktırBir şeyi yapmak ya da başkalarından belirli bir biçimde davranmayı ya da bir şeyi yapmayı isteme yetkisidir
Temel haklar kamu haklarıdır
İnsan Hakları
İnsan hakları, kişinin sırf bir insan olduğu için sahip olduğu haklar anlamına gelmektedirİnsan hakları dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez haklardır
İnsan hakları üstün kurallar bütünüdür
Yaşama hakkı, güvenlik hakkı, köle olmama veya zorla çalıştırılmama hakkı, işkence edilmeme hakkı başlıca temel haklardır
Anayasamızda “insan haysiyetine aykırı ceza ve işlem uygulanamayacağı”, “eziyet işkence ve angaryanın yasak olduğu” sürekli olarak vurgulanmıştır
Günümüzde insan hakları kuralları anlaşmalar, anayasalar ve yasalarla hukuk kuralları haline getirilmiştir
İnsan hakları, “yeryüzündeki bütün insanların birbirlerine karşı salt insan olmaktan kaynaklanan ödevleridir”
İnsan hakları, birey kadar toplumsal yaşam için de önemlidir
Özgürlük
Özgürlük, insanın serbestçe düşünme ve davranma durumudur
Özgürlük, insanın doğuştan sahip olduğu doğal haklardan biridir
Hak, bireyin özgürlükleri kullanabilmesi için yapılan yasal düzenlemedir
Temel özgürlükler şunlardır Düşünce, kanaat ve ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, basın ve haberleşme özgürlüğü yerleşme ve seyahat özgürlüğü, bilim ve sanat özgürlüğü
Eğitim
Eğitim bireylerin gelecekteki yaşamını şekillendirecek davranışları kazandıracak çok yönlü bir etkinliktir
İnsan hakları eğitimi, demokrasinin zorunlu koşullarından biridir Eğitim demokrasinin ön koşuludur
B- İNSAN HAKLARININ KISA TARİHÇESİ
İlk çağlardan beri insanların büyük bir kısmı kendisini üstün gören azınlık tarafından idare edilmiştir Kendilerini üstün gören asiller ve yöneticiler diğer insanların temel hak ve hürriyetlerini ellerinden almış,sonları esir ve köle etmiştir
İlk çağdan beri insanlar ırk, din ve dil ayrımı yüzünden birbirleri ile savaşmışlar, zenciler asırlar boyu Avrupa ve Amerika pazarlarında esir olarak alınıp satılmıştır Batılılar sanayi devrimi ve çıkarları için asırlarca insanları ezmiş ve sömürmüştür Milyonlarca insanın emeği bir ömür boyunca yalnızca boğaz tokluğuna yaşamak için harcanmıştır Batıda insan haklarının ilk belgesi 15 Haziran 1215’de, İngiltere kralına kabul ettirilen “Magna Charta Libertatum”, Hürriyetlerin Büyük Beratı’dır 1689’da elde edilen yeni haklarla güçlenen Magna Charta, İngiliz Anayasasının temelini oluşturur
Amerika’da 1776’da İngiltere’ye karşı yayınlanan “Bağımsızlık Bildirgesi” insan hakları ile ilgili ilk önemli belgedir Bunu 1789’da Fransız Devrimi’nde yayınlanan “İnsan Hakları Bildirgesi” takip etmiştir
Bütün bu bildiriler esasen birer belge olmaktan ileri gidememişlerdir Batının eski Yunan ve Roma’dan miras aldığı sınıflı toplum yapısı gelişen sanayi ile daha da güçlenmiştir
18 ve 19 yüzyıllar güç ve otoritenin insanlığı zorladığı, Avrupa’nın Afrika ve Asya toplumlarını köle ve esir edip sömürdükleri, mazlum insanlar için kötü dönemler olmuştur
I ve II Dünya Savaşları ezen ve sömüren devletlerin çıkar çatışmaları yüzünden çıkmıştır Birleşmiş Milletler tarafından 10 Aralık 1948 tarihinde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ilan edilmiştir Bu bildirge 30 madde ve bir önsözden oluşmaktadır
Bildirge, hiçbir ayrım gözetmeden tüm insanların özgür ve eşit doğduğu, yasalar karşısında eşit olduğu temeli üzerine kurulmuştur İnsan hakları evrensel bildirgesinin Türkiye'de "Resmi Gazete” ile yayınından sonra okullarda okutulması, yorumlanması, Bakanlar Kurulu'nun 6 nisan 1949 tarihli toplantısında 3/9119 sayı ile kararlaştırılmıştır
Aşağıdaki metin, 27 mayıs 1949 tarih ve 7217 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan resmi çeviridir
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi
1 Bütün insanlar hür ve eşit doğarlar Akıl ve vicdan sahibidirler; birbirlerine karşı kardeşçe davranmalıdırlar
2 Herkes ırk, renk, cins, din, siyasal ya da başka herhangi bir ayrılık gözetmeksizin, bildiride yazılı bütün haklardan ve özgürlüklerden yararlanma hakkına sahiptir
3 Yaşamak, özgürlük ve can güvenliği herkesin hakkıdır
4 Hiç kimseye işkence, zulüm, onur kırıcı ceza ya da işlem uygulanamaz
5 Yasalar önünde herkes eşittir
6 Hiç kimse yasalara aykırı olarak tutuklanamaz, alıkonulamaz, sürülemez
7 Herkes davasının bağımsız bir mahkemede görülmesi hakkına sahiptir
8 Herkesin özel hayatı, ailesi, konutu ve haberleşmesi yasayla korunmalıdır
9 Evlilik çağına gelen her erkek ve kadın, hiçbir ırk, renk, din şartına bağlı olmaksızın evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir; aile, toplumun temel öğesidir Toplum ve devlet tarafından korunma hakkına sahiptir
10 Herkes mal ve mülk edinme hakkına sahiptir
11 Herkesin düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü vardır
12 Herkesin çalışma, işini özgürce seçme ve işsizlikten kurtulma hakkı vardır
13 Herkesin eğitim hakkı vardır, ilk eğitim parasızdır
14 Kölelik ve kulluk yasaktır
15 Herkes nerede olursa olsun yasalar çerçevesinde korunur
16 Bütün insanlar Anayasaya uygun olarak yargı organına başvurma hakkına sahiptir
17 Bir suç işlemekten sanık olan herkese, savunması için gerekli bütün haklar sağlanmaktadır
18 Herkes dilediği devletin ülkesinde gezebilir, dilediği an terk edebilir veya ülkesine geri dönebilir
19 Herkes işkence karşısında yabancı bir ülkeye kaçabilir Kaçtığı ülkede kendisine “Sığınmış İnsan” muamelesi yapılmalıdır
20 Her insan bir vatandaşlığa sahiptir
21 Her insanın düşünce, inanç ve din özgürlüğü vardır
22 Hiç kimse düşünce ve sözlerinden dolayı sorumlu tutulamaz
23 Herkes toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir Hiç kimse bir derneğe girmek için zorlanamaz
24 Herkes doğrudan doğruya veya özgürce seçtiği temsilcilerle ülke yönetimine katılır
25 Kişinin sosyal güvenliğe kavuşturulması, uluslar arası işbirliği ya da devletin kaynaklarına uygun olarak gerçekleştirilir
26 Herkes dinleme, eğlenme, çalıştıktan sonra ücretli tatil yapma hakkına sahiptir
27 Herkes güzel sanatların her dalında çalışmak ve bu çalışmalara katılmak hakkına sahiptir
