|
|
|
|
| |
CİLT SANATI NEDİR?
Bir mecmua veya kitabın yaprakları ve şırası bozulmadan bir arada tutabilmek için yapılan koruyucu kapağa “cilt “ denilmektedir. Cilt, Arapça kökenli bir kelime olup “deri” anlamına gelmektedir. Klasik cilt yapımında kullanılan en uygun malzeme deri olduğu için bu ismi almıştır. Esere takılan kapağa cilt, cilt ustalarına mücellit ve mücellide denilmektedir.
Cilt ve ciltçiliğin tarihi çok eskidir. Kâğıdın icadından önce parşömen ve papirüs üzerine yazılan yazılar rulo şeklinde, tahtadan yapılmış kutularda saklanmaktadır. Daha sonra parşömenler katlanarak formalar haline getirilmiş ve dikilerek ciltlenmiştir.
|
Ciltçilik Sanatı
|
|
Yazılan sayfaların, dağılıp bükülmesini önlemek üzere bir kabuk kullanma ihtiyacı doğmuştur. Bu kabuk ince bir mukavvadan ya da deriden yapılıyordu. Zaman içinde bu işlem ”ciltçilik” zanaatına dönüştü.
Önceleri Orta Asya ve Çin’de gelişen, sonraları dünyaya yayılan ciltçilik, Uygur Türkleri arasında bir meslek oldu. Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar yayılan ciltçilik, mücellitlerin yetiştikleri bölgelerin özelliklerini taşıyan motifler içermektedir.
Türkler 14. yy. dan başlayarak değişik amaçlara göre, değişik ciltleme yöntemi kullanmışlardı. Fatih Sultan Mehmet zamanında saray mücellithanesinde yapılan kitap ciltleri ve uygulanan teknik, klâsik Türk ciltçiliğinin ulaştığı en üst düzeyin kanıtlarıdır.
El yazması metinlerin ciltlenmesi 4 bölümden meydana gelmektedir:
1- Üst ve alt kapaklar, kitabın koruyucu kabuğunu oluşturmaktadır.
2- Kitabın sırtı, sayfaları birarada tutan bölümüdür.
3- Mıkleb denen bölüm, alt kapağa bağlanmış ve genellikle üçgen biçimindeki parçadır. Aynı zamanda sayfa yerini belirlemek için kullanılmaktadır.
4- Sertab ise mıkleb ile alt kapak arasında, kapağı ve yan kenarları koruyan, mıklebe hareketlilik kazandıran kısımdır.
Cilt üzerindeki motifler eğer elle yapılıyorsa buna ”yekşah”, kalıpla presleniyorsa ”gömme”, cildin tamamı ebru ile kaplanıyorsa ”ebrulu ciltçilik”, kadife ile kaplanıyorsa ”zerduva ciltçilik”, kitabın dört köşesi ağ şeklinde kare veya dikdörtgen süslemelerle bezenmişse ”zilbahar” ciltleme adı verilir.
Üst ve alt kapakların ve çoğu zaman mıklebin ortasına yapılan yuvarlak veya oval motiflere, Arapça güneş anlamına gelen ”şemse”, şemsenin kenarında veya ona bitişik yerleştirilen küçük oval şekillere ”şalbek”, kapağın dört köşesini süsleyen motiflere ise ”köşebend” denir. Tüm bu motifler bir zincir motifi ile çerçevelendirilir.
|
Cilt Sanatının Özellikleri:
Önceleri birbirine yapıştırılarak mukavva haline getirilmiş kağıtlara, iç kısmının traş edilmesiyle inceltilmiş deriler yapıştırılarak kapaklar meydana getirilir. Motifler elle yapıldığında yekşah yazma cilt ; Kalıplar preste basılarak yapılırsa gömme cilt ; Etrafı (kapağın) dört tarafı deri, üstü kumaş veya ebru ile kaplanırsa ceharkuşe denilmektedir. Tamamen ebru ile kaplanırsa ebru cilt ; İpek veya atlas kumaşla kaplı olanlara kumaş ; Kadife ile kaplananlara zerduva cilt; altın sırma ile işlenenlere zerduz; Gümüş ile işlenenlere simduz; Karton üzerine laklanarak yapılmış motifli ciltlere lake cilt; Kapakları dört köşe, kare veya beyzi kafeslerle süslenen ciltlere ise zilbahar cilt isimleri verilir.
Ciltlerde genel olarak alt ve üst kapağın ve miklebin ortasında, yuvarlak veya beyzi güneşe benzeyen motife şemse denilmektedir. Bazen şemseye bağlı bazen de ayrı, hemen yakınındaki küçük beyzi şekiller salbek, kapakların dört köşesini süsleyen mütifler ise köşebend adını alırlar. Bu motifleri zincire benzediği için zencirek denilen bir süsleme ile çerçeve içine alınır. Deri ciltlerde şemse varsa bu tür ciltlere şemse cilt denir. Şemse ciltler klasik üslûpta yapılmış olan en süslü ciltlerdir. Bunlar da yapılış tarzına göre değişik isimler alırlar :
Alttan ayırma şemse cilt: Deri kapağa presle basılmış olan şemse motifleridir. Zemin altın yaldızlıdır; Üstten ayırma şemse cilt: Zemin deri renginde, motifler altın yaldızlıdır; Şoğuk şemse cilt: Motifler bezemesiz deri rengindedir; Mülemma' şemse cilt: Motifler ve zemin altın rengindedir; Mülevven şemse cilt: Şemsesi başka renkte olan cilttir; Müşebbek şemse cilt: Deri motifleri kesilerek veya oyularak yapılan cilttir; Mürgdar şemse cilt: Çiçeklerle bezenmiş ciltlerin üzerinde kuş da varsa bu isim verilir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
